Ο Ν. 4800/2021, με έναρξη ισχύος από τις 16.9.2021, επέφερε σημαντικές αλλαγές στην άσκηση της γονικής μέριμνας κατά τη διάσταση ή το διαζύγιο. Σύμφωνα με το άρθ. 1 του Ν. 4800/2021, ο παρών νόμος αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου, δια της ενεργούς παρουσίας και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού. Οι διατάξεις του ερμηνεύονται και εφαρμόζονται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, ιδίως με τη Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού, που κυρώθηκε με το Ν. 2101/1992, και τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, που κυρώθηκε με το Ν. 4531/2018.

Για πρώτη φορά καθιερώνεται ως νόμιμο σύστημα η κοινή γονική μέριμνα στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης. Αναβαθμίζεται έτσι η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας μετά τον χωρισμό, από απλή δυνατότητα του δικαστηρίου, που έβρισκε ελάχιστη πρακτική εφαρμογή λόγω της εξάρτησής της από τη συμφωνία των γονέων, σε νομικό κανόνα, ο οποίος έχει καταρχήν το προβάδισμα έναντι οιασδήποτε άλλης σχετικής διευθέτησης, χωρίς όμως να καθίσταται υποχρεωτική επιλογή (βλ. Ι. Βαλμαντώνη, Συνεπιμέλεια και βέλτιστο συμφέρον του τέκνου υπό το φως του Ν. 4800/2021, έκδοση 2022, σελ. 8-9, 41, όπου περαιτέρω παραπομπές σε θεωρία και νομολογία). Ειδικότερα, κατά το νέο άρθρο 1513 ΑΚ, προβλέπεται ότι: «Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο επιχειρεί τις πράξεις που προβλέπονται στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 1516 ΑΚ, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα». Περαιτέρω, σύμφωνα με την τρίτη παράγραφο του νέου άρθρου 1514 ΑΚ, ορίζεται ότι: «Το Δικαστήριο μπορεί ανάλογα με την περίπτωση: α) να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων, να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της στα κατ’ ιδίαν θέματα ή να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα ή σε τρίτον, β) να διατάξει πραγματογνωμοσύνη ή τη λήψη οποιουδήποτε άλλου πρόσφορου μέτρου, γ) να διατάξει διαμεσολάβηση ή την επανάληψη διακοπείσας διαμεσολάβησης, ορίζοντας συγχρόνως τον διαμεσολαβητή. Για τη λήψη της απόφασής του το Δικαστήριο λαμβάνει υπόψη τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του, καθώς και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου για την άσκηση της γονικής μέριμνας».

Εκ των ανωτέρω, καθίσταται εμφανές ότι με το Ν. 4800/2021, ο κανόνας δεν είναι η δικαστική ρύθμιση της επιμέλειας αλλά ότι οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν μαζί την επιμέλεια. Με τη νέα ρύθμιση της ΑΚ 1513 η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας συνεχίζεται και μετά τη διάσταση ή το διαζύγιο. Ο όρος «εξίσου» δεν σημαίνει ισόχρονη επιμέλεια, δεν συνιστά, δηλαδή, ποσοτικό προσδιορισμό αλλά ποιοτικό (βλ. Κ. Παντελίδου, Το Διαζύγιο και οι Συνέπειές του, Ενημέρωση με τους Ν. 4800/2021 και Ν. 2842/2021, εκδ. 2022, σελ. 371 επ. όπου περαιτέρω παραπομπές σε θεωρία και νομολογία]. Ωστόσο, κατά παρέκκλιση της κοινής άσκησης μπορεί να ορισθεί διαφορετικά η άσκηση της γονικής μέριμνας, με συμφωνία των γονέων, με έγγραφο βέβαιης χρονολογίας, η οποία ισχύει για τουλάχιστον δύο έτη. Εάν δεν επιτευχθεί συμφωνία και δεν λειτουργεί ορθά η κοινή άσκηση, καθένας από τους γονείς προσφεύγει στη διαμεσολάβηση και αν αυτή αποτύχει καταφεύγει στο Δικαστήριο. Η ανάθεση της επιμέλειας στον ένα γονέα δεν διαμορφώνεται από τον νόμο ως «ύστατη» λύση αλλά ως δυνατότητα του δικαστηρίου που δικαιολογείται από το συμφέρον του ανήλικου τέκνου (βλ. Κ. Παντελίδου ο.π., σελ. 376). Το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την επιμέλεια στον ένα γονέα, να την κατανείμει μεταξύ των γονέων, ακόμη και να ορίσει εναλλασσόμενη διαμονή για τον ανήλικο. Η εναλλασσόμενη διαμονή σε σχέση με τη συναπόφαση μπορεί να έχει τις ακόλουθες διακρίσεις: α) εναλλασσόμενη διαμονή με συνεπιμέλεια, οπότε θα εφαρμόζεται η ΑΚ 1513 παρ. 2 και ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο θα ασκεί μόνος του τα τρέχοντα και επείγοντα με ενημέρωση του άλλου γονέα, β) εναλλασσόμενη διαμονή με επιμέλεια του ενός γονέα, οπότε θα εφαρμόζεται η ΑΚ 1513 παρ. 2 για τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια όσο διαμένει μαζί του το τέκνο και γ) εναλλασσόμενη διαμονή με ξεχωριστή επιμέλεια του καθενός γονέα όσο διαρκεί (βλ. Κ. Παντελίδου ό.π., σελ. 377-379).

Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι ο κανόνας της συνεπιμέλειας, ο οποίος συνιστά ενδοτικό δίκαιο, κάμπτεται με συμφωνία των γονέων ή με απόφαση του Δικαστηρίου, όταν δημιουργείται κατάσταση αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου. Στη διάταξη του άρθ. 1514 παρ. 2 ΑΚ απαριθμούνται ενδεικτικώς οι περιπτώσεις που δικαιολογούν απόκλιση από τον νομικό κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας (αδιαφορία γονέα, μη σύμπραξη στην από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας των γονέων, μη τήρηση της τυχόν υπάρχουσας συμφωνίας για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας, η συμφωνία να είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου, η γονική μέριμνα να ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου) – (βλ. Ι. Βαλμαντώνη ο.π., σελ. 46-47) – (ΜΠρΗλ 286/2022- ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Αγγελική Πολυδώρου, δικηγόρος

e-mail: [email protected]