Κατά τη διάταξη του άρθρου 1520 ΑΚ, ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, διατηρεί το δικαίωμα της προσωπικής επικοινωνίας με αυτό και, στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων του ανηλίκου ως προς την άσκηση του δικαιώματος αυτού, το Δικαστήριο καθορίζει τον τρόπο κατά τον οποίο θα γίνεται η επικοινωνία. Για τον καθορισμό της επικοινωνίας του γονέα με το τέκνο είναι αδιάφορο για ποιο λόγο οι γονείς δεν ζουν μαζί, ποιος από αυτούς έχει την επιμέλεια του τέκνου και αν αυτός που αξιώνει την επικοινωνία είναι υπαίτιος για τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης των γονέων ή τη λύση του γάμου τους. Η άσκηση του δικαιώματος της επικοινωνίας του γονέα με το τέκνο αποβλέπει κυρίως στο καλώς εννοούμενο συμφέρον του τέκνου και πρέπει συνεπώς να ρυθμίζεται με τέτοιον τρόπο, ώστε η πραγματοποίηση της να γίνεται κάτω από τους όρους που αποτελούν τις αναγκαίες προφυλάξεις για να εξουδετερωθεί ο τυχόν δυνάμενος να προέλθει από την επικοινωνία κίνδυνος για το ανήλικο.
Εξάλλου, η ρύθμιση του παραπάνω δικαιώματος λειτουργεί μέσα στο γενικότερο πλαίσιο διατάξεων που προβλέπουν την άσκηση του δικαιώματος αλλά και του καθήκοντος των γονέων για τη γονική μέριμνα του ανηλίκου τέκνου τους, για την οποία ο νόμος επιτάσσει, η ρύθμιση αυτή να αποβλέπει πρωτίστως στο συμφέρον του τέκνου. Επομένως και το δικαστήριο, όταν ρυθμίζει την άσκηση της προσωπικής επικοινωνίας του γονέα με το τέκνο του, πρέπει πάντοτε να αποφασίζει με οδηγό το καλώς εννοούμενο συμφέρον του τελευταίου, λαμβάνοντας υπόψη του τις προκύπτουσες συντρέχουσες συνθήκες και περιστάσεις κάτω από τις οποίες θα ασκείται η προσωπική αυτή επικοινωνία στη συγκεκριμένη περίπτωση (βλ. ΑΠ 534/91 Δνη 32.1505, Εφθεσ 1560/2003 Αρμ 2003.1273, ΕφΑΘ 2758/98 Δνη 39.1646, Εφθεσ 2322/97 Δνη 40.358, ΕφΑΘ 4818/1997 Δνη 39.879), επιβάλλοντας, εφόσον είναι αναγκαίο για την προστασία του συμφέροντος του τέκνου, περιορισμούς στην άσκησή της, οι οποίοι μπορούν να αναφέρονται στον τόπο και τον χρόνο της επικοινωνίας, την παρουσία τρίτων προσώπων κατά τη διάρκειά της, ή ακόμη να συνίστανται στη λήψη μέτρων που διαμορφώνουν την επικοινωνία με ιδιαίτερο τρόπο λόγω ειδικών περιστάσεων. Εάν όμως υφίστανται εξαιρετικές, ακραίες καταστάσεις, ή η άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας γίνεται με τρόπο καταχρηστικό, είναι δυνατόν και να αποκλειστεί η άσκηση του με δικαστική απόφαση, εφόσον πάντοτε αυτό είναι αναγκαίο μόνον για το συμφέρον του τέκνου, η σχετική δε δικαστική απόφαση, σε περίπτωση μεταβολής στο μέλλον των συνθηκών που οδήγησαν στον αποκλεισμό αυτό, μπορεί να μεταρρυθμιστεί με νέα απόφαση, η οποία θα άρει τον αποκλεισμό (βλ. ΑΠ 509/1992 αδημ., ΕφΛαρ 575/2003 αδημ., Γεωργιάδη-Σταθόπουλου ΑΚ, Οικογενειακό Δίκαιο, άρθρο 1520 σελ. 231, Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Το δικαίωμα επικοινωνίας στα πλαίσια του εκσυγχρονισμένου Οικογενειακού Δικαίου, σε Αρμ 42.1097-1103, ιδίως σελ. 1098- 1099- βλ. αντιθ. ότι δεν νοείται πλήρης αποκλεισμός, ΑΠ 534/91 ό.π., ΕφΟεσ 1560/2003 ό.π., ΕφΑΘ 2758/98, ό.π., ΕφΘεσ 2322/97 ό.π., ΕφΑΘ 4818/1997 ό.π.), με βάση δε την αρχή της αναλογικότητας, η επιβολή του αποκλεισμού τελεί υπό την προϋπόθεση ότι άλλα ηπιότερα μέτρα κατάλληλης ρύθμισης της επικοινωνίας έμειναν χωρίς αποτέλεσμα, ή η αναποτελεσματικότητα τους είναι δεδομένη εκ των προτέρων (βλ. Γεωργιάδη- Σταθόπουλο, ό.π., σελ. 232-233).
Σημαντικό κριτήριο για την εξειδίκευση του συμφέροντος του ανηλίκου αποτελεί η προσωπική του γνώμη, η αναζήτηση της οποίας (γνώμης του) εξαρτάται από την ωριμότητα αυτού, η οποία προϋποθέτει μια κάποια ηλικία (βλ. ΕφΑΘ 1898/2000 Δνη 42.455, ΕφΑΘ 6742/1996 αδημ., Γεωργιάδη-Σταθόπουλο, ό.π., ιδίως σελ. 232, Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 1100). Περαιτέρω, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1536 ΑΚ, αν από τότε που εκδόθηκε δικαστική απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα και την επικοινωνία των γονέων με το ανήλικο τέκνο, μεταβλήθηκαν οι συνθήκες, το δικαστήριο οφείλει, κατόπιν αιτήσεως ενός ή και των δύο γονέων, των πλησιέστερων συγγενών ή και του Εισαγγελέα, να προσαρμόσει την απόφαση του στις νέες συνθήκες, με την ανάκληση ή τη μεταρρύθμιση της, σύμφωνα με το συμφέρον του τέκνου (βλ. ΑΠ 1377/96 Δνη 38.1953, ΕφΟεσ 1560/2003 Αρμ 2003.1273, ΕφΟεσ 2322/1997 Δνη 40.358), αρμόδιο δε Δικαστήριο είναι εκείνο που εξέδωσε τη σχετική απόφαση και που κρίνει κατά την ίδια διαδικασία (βλ. ΕφΟεσ 2322/1997 Δνη 40.358).
Τα ως άνω αποτελούν απόσπασμα από την υπ’ αρ. 12629/2005 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, η οποία απεφάνθη τα κάτωθι: «Η καθής η αίτηση…, επικαλούμενη επείγουσα περίπτωση, ζητά επίσης να μεταρρυθμιστεί η παραπάνω απόφαση και να αποκλεισθεί πλήρως η άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας του αιτούντος με το τέκνο τους, διότι αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τελευταίου….. Από όλα τα παραπάνω(ό,τι αποδείχθηκε) πιθανολογείται πλήρως ότι η συνέχιση της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας του αιτούντος, υπό τις προαναφερόμενες συνθήκες, είναι ιδιαίτερα βλαπτική για το συμφέρον του ανηλίκου, όπως αυτό προσδιορίζεται και μέσα από τη γνώμη του ίδιου του ανηλίκου, η οποία συνεκτιμάται από το Δικαστήριο… και πρέπει συνεπώς να μεταρρυθμιστεί η με αριθμό 4089/1992 απόφαση αυτού του Δικαστηρίου, λόγω μεταβολής των συνθηκών που λήφθηκαν υπόψη κατά την έκδοση της, όχι όμως με αύξηση του χρόνου επικοινωνίας του όπως ζητά ο αιτών πατέρας του ανηλίκου, ούτε με πλήρη, προς το παρόν, αποκλεισμό της άσκησης του δικαιώματος αυτού, όπως ζητά η ανταιτούσα μητέρα του, αλλά με περιορισμό του και με ρύθμιση της άσκησης του υπό όρους που θα διασφαλίζουν την ψυχική ηρεμία και ισορροπία του ανηλίκου. Ενόψει δε της κρισιμότητας της ψυχικής κατάστασης αυτού και του ότι διανύει την ιδιαίτερα ευαίσθητη και κρίσιμη περίοδο της εφηβείας του, η επικοινωνία του αιτούντος με αυτόν πρέπει να γίνεται μία φορά κάθε μήνα, επί μια ώρα και συγκεκριμένα την πρώτη Παρασκευή κάθε μήνα, από ώρα 18.00 μέχρι ώρα 19.00, καθ` όλο το διάστημα του έτους, σε δημόσιο χώρο, με την παρουσία κοινωνικής λειτουργού, η οποία θα οριστεί με αίτηση του αιτούντος από την Εταιρία Προστασίας Ανηλίκων Θεσσαλονίκης. Ο τρόπος αυτός επικοινωνίας κρίνεται ως ο πλέον ενδεδειγμένος για το αληθινό συμφέρον του ανηλίκου……».
Χριστίνα Γεωργούλα, ασκούμενη δικηγόρος