Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 259 παρ. 1 περ. δ΄ του Ν. 4072/2012, η ομόρρυθμη εταιρία λύεται, μεταξύ άλλων, με δικαστική απόφαση ύστερα από αίτηση εταίρου, εφόσον συντρέχει σπουδαίος λόγος. Υπό το πρίσμα των νέων διατάξεων που επικεντρώνονται στην οπτική της εμπορικής επιχείρησης, φορέας της οποίας είναι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας, παρά στον προσωποπαγή συμβατικό εταιρικό δεσμό, ο σπουδαίος λόγος πρέπει κατά βάση να αναφέρεται στις σχέσεις της εταιρείας και όχι στο πρόσωπο των εταίρων, εκτός αν στη συγκεκριμένη περίπτωση τα προσωπικά στοιχεία παίζουν πρωτεύοντα ρόλο. Τέτοια περιστατικά συνιστούν, μεταξύ άλλων, η αθέτηση των εταιρικών υποχρεώσεων, η κακή διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων, η έλλειψη κερδών, η έλλειψη συνεργασίας, οι διαφωνίες μεταξύ των εταίρων, ο κλονισμός της εμπιστοσύνης (βλ. ΜονΕφΑθ 7196/2014 – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΜΠρΘεσ 25229/2013 ΕλλΔνη 2014 σελ. 247, ΜΠρΘεσ 4842/2013 Αρμ 2013 σελ. 270).
Ειδικότερα, ο σπουδαίος λόγος θα πρέπει να αφορά περιστατικό που να δικαιολογεί τη λύση της εταιρίας, κρινόμενος κατά τις περιστάσεις και σε συνάρτηση με τη γενικότερη οργάνωση της συγκεκριμένης κάθε φορά εταιρείας, η οποία αποτελεί τον κύριο οδηγό για την εκτίμηση της σοβαρότητας της κατάστασης που δημιούργησε ο επικαλούμενος σπουδαίος λόγος. Η ύπαρξή του θα πρέπει, πάντως, να έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και σημαντικές επιπτώσεις στην ομαλή λειτουργία της εταιρείας, οι οποίες είναι απαραίτητο να παρουσιάζουν το στοιχείο της μονιμότητας και να μην έχουν προσωρινό χαρακτήρα, ενώ ενόψει της αρχής της διατήρησης της επιχείρησης και της πρόβλεψης δικαιώματος εκούσιας εξόδου στον ομόρρυθμο εταίρο, κατά το άρθρο 261 του ως άνω νόμου, το δικαίωμα δικαστικής λύσης της εταιρίας πρέπει να συνιστά το έσχατο μέσο, ήτοι το «ultimum refugium» αντιμετώπισης της κατάστασης που ανέκυψε με τη συνδρομή του σπουδαίου λόγου και να εγείρεται, επομένως, μόνο σε περίπτωση που δεν ανευρέθη άλλος τρόπος άρσης του αδιεξόδου και εφόσον ο αιτών τη λύση έχει ειδικό έννομο συμφέρον, ως τέτοιου νοουμένου ενδεικτικά του ότι ο σκοπός της εταιρείας κατέστη ανέφικτος ή η εταιρεία μη βιώσιμη, χωρίς οι εταίροι να ομονοούν ως προς τη λύση της με κοινή απόφαση, ή όταν η εταιρεία αποτελείται από δύο εταίρους, δεν αποχωρεί, δε, εκουσίως εκείνος που δημιουργεί υπαιτίως ή ανυπαιτίως πρόβλημα στην περαιτέρω ομαλή λειτουργία της (βλ. Κιουπτσίδου-Στρατουδάκη, Λύση Ομόρρυθμης Εταιρίας και Έξοδος Εταίρου κατά τον ν. 4072/2012, Αρμ 2014, σελ. 206). Τούτο διότι, βάσει των νέων προβλέψεων και της οπτικής με την οποία αντιμετωπίσθηκε νομοθετικά το ζήτημα, δεν καθίσταται κατ’ αρχήν ευχερής η διάλυση του νομικού προσώπου για λόγους που αφορούν το πρόσωπο ενός των εταίρων, όπως συνέβαινε υπό το προϊσχύσαν δίκαιο ακόμη και όταν αυτό ήταν υγιές και δεν συνέτρεχε αποχρών οικονομικός λόγος για τη λύση του (βλ. αιτιολογική έκθεση του ν. 4072/2012 άρθρα 259, 260 και Κιουπτσίδου-Στρατοοδάκη, Λύση Ομόρρυθμης Εταιρίας και Έξοδος Εταίρου κατά τον ν. 4072/2012, ό.π.).
Εξάλλου, κατά τη διάταξη του άρθρου 263 του αυτού ως άνω νόμου, αν στο πρόσωπο ενός εταίρου συντρέχει περιστατικό που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρίας σύμφωνα με την περίπτωση δ΄ της παρ. 1 του άρθρου 259, το Μονομελές Πρωτοδικείο μπορεί, ύστερα από αίτηση των λοιπών εταίρων, αντί της λύσης της εταιρίας, να διατάξει τον αποκλεισμό του εταίρου αυτού. Η εν λόγω διάταξη, η οποία εφαρμόζεται τόσο στις προσωπικές εμπορικές εταιρείες ορισμένου όσο και στις αορίστου χρόνου, αποσκοπεί προφανώς να υποκαταστήσει τη ρύθμιση του άρθρου 771 ΑΚ, που ισχύει επί αστικών εταιριών και εφαρμοζόταν, μέχρι πρότινος, και στις προσωπικές εμπορικές εταιρίες, αφού με τη ρητή πλέον πρόβλεψη του αποκλεισμού του εταίρου στις προσωπικές εταιρείες καθίσταται σαφής η διαφοροποίηση του νόμου κατά δύο στοιχεία. Συγκεκριμένα, από τη σύγκριση των δύο διατάξεων, ήτοι του άρθρου 771 ΑΚ και του άρθρου 263 του Ν. 4072/2012, προκύπτει η απουσία από το κείμενο της νεότερης διάταξης (δηλαδή του άρθρου 263 του Ν. 4072/2012) του στοιχείου της υπαιτιότητας στο πρόσωπο του υπό αποκλεισμό εταίρου, ενώ διευρύνεται η έννοια του σπουδαίου λόγου που μπορεί να οδηγήσει σε αποκλεισμό, καθώς το άρθρο 771 ΑΚ αξιώνει ο σπουδαίος λόγος να ανάγεται στην παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων του υπό αποκλεισμό εταίρου, ενώ κατά το άρθρο 263 του Ν. 4072/2012 απαιτείται περιστατικό που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρίας κατά το άρθρο 259 παρ. 1δ΄ (σπουδαίος λόγος), το οποίο πρέπει να συντρέχει στο πρόσωπο του εταίρου αυτού.
Ως εκ τούτου, ουσιαστική προϋπόθεση για τον αποκλεισμό ενός εταίρου από την εταιρεία, αποτελεί η συνδρομή σπουδαίου λόγου, που υπό το πρίσμα πλέον του νέου νομοθετικού πλαισίου δεν απαιτείται να ενέχει και υπαιτιότητα του εταίρου ως προς τη συνδρομή του λόγου αυτού, αρκεί να σχετίζεται με το πρόσωπό του, κατά τρόπο που να καθιστά δυσβάστακτη για τους άλλους εταίρους τη συνέχιση της εταιρείας με τη συμμετοχή του, έτσι ώστε να κινδυνεύει η ομαλή λειτουργία ή η υπόστασή της και υπό την περαιτέρω προϋπόθεση ότι αυτός δεν αποχωρεί εκουσίως.
Συνεπώς, περιστατικά που μπορούν να στοιχειοθετήσουν σπουδαίο λόγο λύσης της εταιρείας, όπως η μακρά απουσία ενός εταίρου (χωρίς αυτή να οφείλεται σε αδιαφορία του για την πορεία της εταιρίας) ή αδυναμία των εταίρων να συνεργαστούν μαζί του, μπορούν να οδηγήσουν και σε αποκλεισμό του εταίρου, ως ηπιότερο έναντι της λύσης της εταιρείας μέτρο (βλ. ΜΠρΘεσ 18918/2014 ΕπισκΕΔ 2014 σελ. 629). Ο αποκλεισμός, δε, του εταίρου, συνιστάμενος στην ακούσια έξοδο αυτού από την εταιρεία, με τη μορφή της αναγκαστικής αποχώρησής του από αυτήν, επιτάσσει τη συνδρομή του σπουδαίου λόγου όχι μόνο κατά τον χρόνο άσκησης της αγωγής αλλά και κατά τον χρόνο συζήτησής της (βλ. Αλεξανδρίδου, Δίκαιο Εμπορικών Εταιρειών, 2η έκδοση, παρ. 24 σελ. 131-132), ενώ προϋπόθεση της παραδεκτής άσκησης του δικαιώματος αποκλεισμού εταίρου είναι η υποβολή της αίτησης από όλους τους λοιπούς εταίρους από κοινού.
Αγγελική Πολυδώρου, Δικηγόρος
e-mail: info@efotopoulou.gr